Doğal afetler, insan hayatını beklenmedik biçimde etkileyen, acı, korku ve kayıplara neden olabilen zor deneyimlerdir. Ülkemiz jeolojik yapısı nedeniyle maalesef bu tür felaketlerin sıklıkla ortaya çıkabileceği bir konumda bulunmaktadır. Bu nedenle afet lojistiği konusunda bilgi ve deneyim sahibi olmak, bu gibi olağanüstü durumlarda zararın olduğu bölgelerde bulunan insanların ihtiyaçlarının giderilmesi, gerekli yardımların yapılması ve oluşan kriz durumunun en az ek hasara neden olacak şekilde yönetilebilmesi büyük önem taşır.
Afet lojistiğini; doğal afetlerin gerçekleştiği bölgelerde ihtiyaç duyulan eşyaların, sağlık-gıda ve sarf malzemelerin, destek ekiplerinin, bilgi ve sermayenin akışı ile ilgili tüm faaliyetlerin kaynaktan (tedarikçi veya bağışçılar) son kullanıcıya (yararlanıcılar) kadar planlanması, uygulanması ve kontrolü olarak tanımlayabiliriz.
Afet lojistiği her zaman belirsizlik, geçicilik ve değişkenliklerle dolu bir ortamda gerçekleşir, bu nedenle hazırlıklı olmak kadar esnek olmak da önem teşkil eder. Bu görevdeki nihai amaç, etkilenen bölgelerdeki zayıf ve savunmasız kalmış kişilerin acılarını en kısa sürede hafifletmek ve bunu mümkün olduğunca etkin, hızlı, verimli ve uygun maliyetli biçimde gerçekleştirmektir. Afet lojistiğini üç ana aşamada inceleyebiliriz:
- afet öncesi hazırlık
- afet süresince müdahale
- afet sonrası faaliyetler
Hazırlık aşaması, henüz olağanüstü durum içerisinde yaşanan ek zorluklar ve stres ortaya çıkmamış olduğu için en büyük farkı yaratmaya yönelik hazırlığın yapılabileceği aşama olarak düşünülebilir. Bu süreçte gerekli planlamalar büyük bir titizlikle yapılır ve bu planlama doğrultusunda satın alma ve depolama işlemleri gerçekleşir. Olası bir afet durumunda temel ihtiyaç malzemelerinin kolayca ulaşılabilir olması için stratejik noktalarda ve erişime açık depolama alanları seçilerek gerçekleştirilmesi önemlidir. Bu süreçte amaç, belirsizliklerin ortaya çıkacağı kaos ortamında, doğru miktar ve nitelikteki malzemenin, doğru zamanda, doğru yerde ve doğru kişilere ulaşmasını sağlamaktır. Bunun için reel ölçümlerin yapılması, etkin stratejik kararların verilmesi ve düzenli kontrollerin yapılması gerekir.
Afet süresince müdahale aşamasında, ilk olarak durum değerlendirmesi yapılır ve buna göre ihtiyaçlar saptanır. Afet alanında bulunan öncü ekiplerin bilgilerinin ışığında gerçekleşen bu ilk etapta, talep edilen malzemeler belirlendikten sonra bu malzemelerin temini için harekete geçilir. Sadece ihtiyaçlar değil, ulaşım için gerekli olan nakliye yollarının da durum değerlendirmesi bu aşamada gerçekleşir. Söz konusu bölgedeki liman, karayolu, havaalanı ve demir yollarının afet tarafından hasara uğrayıp uğramadığını takip etmeye devam etmenin büyük önem taşıdığı durumlar olabilir. Yardım kuruluşlarının depo alanları, depoların ulaşılabilirlik durumları, hatta afetin büyüklüğüne göre kimi zaman diğer ülkelerden gelecek olan yardım malzemelerinin olası gümrük işlemleri de bu aşamada yönetilmesi gereken unsurlar arasında bulunmaktadır.
Bu aşamadaki tüm işlemlerde yardım ekiplerine her türlü desteğin sağlanması lojistik planının birincil önceliğidir. Tespit edilen ihtiyaçlar doğrultusunda önceden belirlenmiş tedarikçi firmalarla temasa geçmek ve afet alanına söz konusu yardım malzemelerini teslim etmek gerekmektedir. Bu aşamada iletişim, ön hazırlık ve dinamik yaklaşım çok büyük önem taşımaktadır.
Afet sonrası faaliyetler büyük ölçüde toplama, bakım, raporlama ve değerlendirme işlemlerinden oluşur. Afet bölgesindeki müdahale ekipleri yerini bakım, onarım ve toplama ekiplerine bırakırken durumun doğru ve etkin şekilde raporlanması sonraki afetlerin ön hazırlık aşaması için büyük önem taşır.
Afet lojistiği standart lojistik uygulamalarına göre birçok ek zorluğun da yönetilmesi gerektiren bir operasyon türüdür. Yardım kuruluşlarının yapıları ve farklı paydaşların uymaları gereken kurallar kadar felaket anında sekteye uğrayan hem fiziki hem de teknolojik altyapılar bu süreçleri zorlaştıran unsunlar arasında bulunmaktadır. Tedarik zinciri lojistiğinde olağanüstü durumların yönetiminde uygulanan mantık, afet lojistiği için de kullanılabilir. Her afet bir diğerinden çok daha farklı çözümlere ihtiyaç duyduğu için bu konuda sürekli çalışmaya devam etmek, düzenli biçimde risk ölçümü yapmak, yenilikleri ve teknolojileri yakından takip etmek ve esneklikle planları adapte etmeye devam etmek çok büyük önem taşır.
İlginizi Çekebilir: Tehlikeli Madded Taşımacılığı
