Dondurulmuş gıda sektörü, değişen beslenme ve tüketim alışkanlıkları sonucunda ortaya çıkmış, aslında geçmişi çok da eskilere dayanmayan bir sektördür. Dünyada ilk olarak 1930’lu yıllarda ABD’de başlayan; Avrupa’da ise ilk kez 1948 yılında İngiltere’de perakende olarak piyasaya sürülen dondurulmuş gıdaların mazisi Türkiye’de yaklaşık 40 yıl öncesine dayanmaktadır. Dondurulmuş gıda sektörü küreselleşmenin ve yaşanan teknolojik gelişmelerin neticesinde bugün dünya ticaret piyasasında önemli bir konuma yükselmiştir. Özellikle donmuş ve hazır yiyeceklere olan ihtiyacın global çapta artış göstermesi, tüketicilerin soğuk zincire olan ilgisini artırmıştır. Bu durum, soğuk zincir lojistiğinin de pazar payının artmasına sebep olmaktadır. Allied Market Research’e göre (2017), pazarın değeri 2016-2022 yılları arasında yaklaşık olarak %16 büyüme kaydederek 427 milyon dolara ulaşacaktır. Bu artışın nedenleri arasında dünya nüfusunun giderek artması ve gelişen teknolojinin soğuk zincir lojistik sistemlerine olan olumlu etkisi de yer almaktadır.
Dondurulmuş gıda sektöründe insan sağlığı her şeyin üstünde yer almaktadır bu sebeple ürünlerin tedarik zinciri kırılmadan müşteriye ulaştırılması en kritik ihtiyaçtır. Lojistik zincirin herhangi bir noktasında bir kırılmanın ya da aksamanın yaşanması durumunda taşınan gıda türlerinde ciddi kayıplar meydana gelebilmektedir. Ayrıca, bir gıda ürününün soğuk zincir lojistik sistemiyle taşınması için yalnızca dondurulmuş olması da şart değildir. Et ve süt ürünleri, bazı tür meyve sebzeler ya da medikal malzemeler de soğuk zincir lojistiği kapsamında taşınması gereken ürün grupları içerisinde yer alabilmektedir.
Ürünlerin korunması için gerekli olan ısı seviyelerinin taşıma, depolama, elleçleme ve diğer lojistik faaliyetlerin tamamında sağlanması ve sürdürülmesi olarak tanımlayabileceğimiz soğuk zincir lojistiğinde amaç, gıda maddelerinin üretim noktasından tüketim noktasına ulaşana kadar katettikleri mesafede zararlı mikroorganizma- bakterileri üretmemeleri ve bozulmamaları için uygun sıcaklıkta kalmalarını sağlamaktır. Ürün kalitesinin ve gıda değerlerinin bozulmaması için tedarik zincirinin hiçbir şekilde kırılmaması gerekmektedir. Bu nedenle zincirin en önemli unsurlardan biri tüm zincir içerisinde bilgi paylaşımının eksiksiz şekilde sağlanması ve zincirin izlenebilirliğini mümkün kılan bilgi teknolojileri sistemleridir.
Zincirin izlenebilirliği, ürünlerin zincir boyunca izlenebilmesini ve takip edilebilmesini kapsamaktadır. Ürünlerin izlenebilmesi, belirli bir ürünün orijinini belirleyebilme yetkinliğini; takip edilebilmesi ise ürünlerin zincirin aşağı akım yönündeki akışının gözlemlenebilir olmasını ifade etmektedir. Tedarik zinciri izlenebilirliğinin önem kazanmasının ardında ise birçok farklı neden bulunmaktadır. Bunların başında, bazı zorunlu mevzuat ve yönetmelikler, uluslararası standartlara uygunluk kriterleri, sertifika gereksinimleri, pazarlama stratejileri, ürünlerin menşeinin ve kalitesinin tasdik edilmesi zorunluluğu, hijyenik olmayan uygulamaların önüne geçme çabası gelmektedir. Tüm bu açılardan bakıldığında bir ürünün izlenebilirliği geleneksel tedarik zinciri yönetiminde oldukça önemli olmakla birlikte, soğuk zincir tedarik yönetiminde ısı kontrolünün de devreye girmesi sebebiyle oldukça hayati bir öneme ulaşmaktadır.
Tipik bir soğuk zincir yapısı, ön soğutma tesislerini soğutmalı taşıyıcıları ve konteynerlerı, soğuk depoları, paketlemeyi, izlenebilirliği sağlayan teknolojik ekipmanları, perakendecileri ve tüketicileri içermektedir. Her şeyden önce ürünlerin taşındığı araçlar ihtiyaç duyulan ısı derecesinde olabilmelidir. Bunun için araç, ürün yüklemesi yapılmadan önce gereken ısıya gelene kadar beklenmelidir. Ayrıca ısı değerlerinin takibi merkezi sistem üzerinden sağlanabilmeli (izlenebilirlik), depolama aşamasında da ürünler doğru ısıdaki depolarda muhafaza edilebilmelidir. Depolama aşamasında kullanılan ekipman seçimi bile soğuk zincir lojistik yönetimini destekler yapıda olmalıdır. Elektrikli forkliftler, uygun yapıdaki paletler, depolarda çalışan personelin kıyafetleri ve mesleki yeterlilikleri de soğuk zincir lojistik yönetiminde öne çıkan unsurların başında gelmektedir. Soğuk zincir lojistik yönetimi en basit anlatımıyla;
Tedarik Zinciri + Isı Kontrolü = Soğuk Zincir şeklinde özetlenebilir.
Uygun ekipman ve kalifiye personel ihtiyacının yanı sıra soğuk zincir lojistik operasyonlarının hukuki açıdan da ATP Konvansiyonuna, HACCP Standartlarına, gıda güvenliğine, ilgili kurumların mevzuat ve yönetmeliklerine de uygun olmaları gerekmektedir.
İlginizi çekebilir: Uluslararası Lojistik Hizmetinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
